Over Mendop

Een asiel voor dierenarchieven en dierenerfgoed

‘Mens & Dier op papier’ vzw, afgekort Mendop, is een onafhankelijk archief en documentatiecentrum omtrent de zeer verscheiden omgangsvormen tussen mensen en dieren. Aandacht voor deze veelzijdigheid is het centrale thema. Dieren worden gekoesterd, geaaid, verzorgd, gekooid, bewonderd, gehaat, verafgood, gevangen, bejaagd, gevoederd, gekweekt, geschoren, gemolken, geslacht en opgegeten. Voor tientallen economische, culturele, sportieve of godsdienstige doeleinden zijn dieren de menselijke leefwereld binnengeloodst. Want mensen kunnen niet zonder dieren, een afhankelijkheid die tot de jagers en vissers uit de prehistorie teruggaat en door de opkomst van huisdieren en vee verder vertakte.

Mendop stelt zich tot doel om zoveel mogelijk oud erfgoed en bronnenmateriaal over de relatie tussen mens en dier te (laten) bewaren en te archiveren. Zeker voor de meer recente tijden is over dit fenomeen flink wat historische documentatie beschikbaar, zij het heel verspreid en amper gekend. Veel sporen van de vroegere verhouding tussen mens en dier – van oude boeken en affiches tot schilderijen, fotoalbums, kunstig ontworpen diploma’s en vaandels –  behoren tot het gemeenschappelijk cultureel patrimonium. Bovendien vertegenwoordigen zulke en andere bronnen een wetenschappelijk belang voor antropologen, archeologen, historici, sociologen, volkskundigen, dierenonderzoekers én -liefhebbers. Dieren vertellen immers niet alleen over dieren. De getuigenissen weerspiegelen hoe de verhouding van de mens met de andere dieren doorheen de tijden is veranderd.

De laatste twee eeuwen zat de relatie tussen mensen en dieren behoorlijk in de kering. Nieuw na 1850 was het fokken van op schrift afgelijnde rassen (van sierduiven tot rashonden en katten), het opbloeien van dierententoonstellingen en dierenclubs, het ontluiken van de dierenbescherming en het stemmen van wetten die tamme én wilde dieren om hun eigenwaarde tegen misbruiken of onbelemmerd afschot behoedden. Treinen, (vracht)wagens en tractoren deden de last- en trekdieren (paarden, ezels, trekhonden) uit het straatbeeld verdwijnen. Na 1950 stopte de (pluim)veeteelt steeds meer dieren in fabrieksstallen en hield nog maar een handvol hoog rendabele rassen over, waardoor de familieboerderij met zijn open mestvaalt en neerhofdieren binnen twee mensengeneraties uitstierf. De jacht verloor haar elitaire en symbolische karakter en de zeevisserij profiteerde van technologische verbeteringen (dieselmotoren, vriestoestellen) waardoor ze aan grootschaligheid won en de visbestanden als nooit tevoren onder druk kwamen te staan.

Wat sinds het eind van de 19de eeuw min of meer onveranderd bleef, en evenzeer wortels in een ver verleden heeft, was het koesteren van huisdieren en kooivogels, het eten van slachtvlees of het verdelgen van ongewenste dieren (in huis, in de tuin of op de akker).

Mendop tracht zoveel mogelijk bronnenmateriaal over deze ontwikkelingen bij elkaar te brengen en dit via websites, publicaties en tentoonstellingen voor vorsers en het brede publiek toegankelijk te maken. 

Naast het veiligstellen van oude archieven en voorwerpen wil Mendop bijdragen aan een bredere bewustwording voor het bijhouden van ‘beestig’ bronnenmateriaal van meer recente datum. Wat vandaag onooglijk of waardeloos lijkt, kan binnen honderd of vijfhonderd jaar nuttige details opleveren voor verhelderend studiewerk. Een toekomstige erfgoedwaarde is aldus weggelegd voor reclamedrukwerk voor een ‘meeting’ rond koikarpers of voor de infobrochure van een pas opgestarte ‘prairiehondenvereniging’. Het heden is nu eenmaal de toekomst voor het verleden.

Mendop bekijkt het mens-dier-verbond als een ecologisch, antropologisch en sociologisch fenomeen, met alle culturele randfenomenen eromheen. Het archief is niet opgericht uit een particuliere vorm van dierenliefde of ter promotie van deze of gene vorm van dierengebruik.

Bovendien betekent ‘Mens & Dier’ voor Mendop niet dat de mens als een hoger wezen boven de miljarden andere dieren hoeft te staan, al is de mens natuurlijk de enige soort voor wie het oprichten van een archief een levensvervulling kan zijn…

Mendop wil onpartijdig, wetenschappelijk verantwoord en vanuit een historisch en cultureel bewustzijn de omgang tussen mensen en dieren in kaart brengen. Dit kan door zelf authentiek bronnenmateriaal en artefacten te verzamelen of door te inventariseren wat wordt bijgehouden  in bestaande musea en instellingen of in de archieven van koepelorganisaties uit bijvoorbeeld de veeteelt, jacht, visserij of de honden-, paarden- en duivensport.

Naast het inventariseren en bewaren van roerend ‘dierengoed’ streeft Mendop naar de opmaak van selectieve bibliografische overzichten van de mens-dier relaties, gebaseerd op reeds gepubliceerde bijdragen in kranten, vakbladen en heemkundige of geschiedkundige tijdschriften en jaarboeken.

De bewarings- en valorisatieopdracht van Mendop richt zich in hoofdzaak op Vlaanderen en bij uitbreiding op België. Voor de aanschaf van algemene vakliteratuur of bredere informatiebronnen is de plek van herkomst van geen belang.

Het werkterrein van Mendop is breed en gevarieerd (zie de onderwerpen). Het omvat zowel oude veestamboeken en documenten van verdwenen of nog bestaande slachthuizen, antieke duivendiploma’s, jachttijdschriften, handboeken voor kooivogelhouders of pelsdierfokkers, archieven van dierenartsen of keurmeesters, artistiek getinte nalatenschappen, documenten van visclubs en dierentuinen, ‘kasboeken’ van dierenasielen of bestrijdingsfirma’s, enz.

De taakomschrijving van ‘Mens & Dier op papier’ zou dus kunnen gevat in een rijm van werkwoorden: conserveren, prospecteren, acquireren, inventariseren, rubriceren, centraliseren, stimuleren, publiceren en exposeren. Of in losser Nederlands: bewaren, zoeken, verwerven, indelen, benoemen, bij elkaar brengen, aanmoedigen, beschrijven en tentoonstellen.

Buiten het bestek van de eigen Mendop-opdracht vallen omvangrijke voorwerpen die ‘niet door een deur kunnen’. Voorbeelden zijn antieke paardenkoetsen, landbouwwerktuigen, zware machines en architectonisch uitzonderlijke vogelvolières, stallen, werkateliers, ros- en karnmolens, hoenderhokken of ruimbemeten duiventillen en -torens, al zal Mendop nooit nalaten om het behoud en de restauratie van waardevolle exponenten van dit met dieren verbonden erfgoed aan te moedigen.

Ook moge duidelijk zijn dat Mendop zich niet met levende dieren inlaat, maar des te meer met hun figuurlijke aanwezigheid ‘op papier’ zoals terug te vinden in boeken, brochures, tijdschriften, prentbriefkaarten, gravures, foto’s, filmbeelden, affiches, schilderijen, knipsels of artefacten (zie de voorwerpen).

‘Mens & Dier op papier’ vzw oftewel Mendop wil voor alle archief  rond de contacten tussen mens en dier een veilige bewaarplaats vormen, een soort ‘asiel’ voor bedreigd, veronachtzaamd, verweesd, schier verloren of anderszins ‘mishandeld’ dierenerfgoed. Alle steun en schenkingen zijn van harte welkom.

naar boven